Rus-Kafkas Savaşı: 19. Yüzyılda Abhazların Direnişi, İsyanlar ve Sürgün

19. yüzyıl boyunca, Rus-Kafkas Savaşı bölgede jeopolitik açıdan önemli değişikliklere yol açtı. Rus İmparatorluğu ile Kafkasların yerli halkları arasındaki çatışmalar, Abhazlar da dahil olmak üzere bölgede önemli nüfus değişimlerine neden oldu.

Kafkasya tarihi üzerine ünlü bir uzman olan, “Abhazya ve Kafkas Savaşı: 1810-1864” adlı kitabın yazarı Prof. George Ançabadze, Abhazların bu kargaşa dolu dönemde yaşadığı sayısız isyan ve sürgünleri bu yazıda özetliyor.

Prof. Ançabadze'ye göre, Rus-Kafkas Savaşı'ndaki ana aktörler, doğudan batıya doğru sıralandığında Avarlar, Çeçenler, Çerkesler ve Ubıhlar idi. Ancak, bu grupların ardından, Abhazlar Kafkasya'da en fazla direnişi gösterenlerdi. Abhazya'daki en büyük isyanlar 1821-27, 1840-45, 1861, 1866 ve 1877 yıllarında meydana geldi ve her bir olay, Abhazların Osmanlı İmparatorluğu'na zorunlu göçü ile sonuçlandı.

Bitmeyen Direniş ve Zorunlu Göç

Kuzeybatı Abhazya'daki Ahçıpsi, Aibga ve Pshou kantonları 1864 yılına kadar Rus ilerlemesine karşı amasız bir direniş sergiledi. 1864 yılı Rus-Kafkas Savaşı'nın resmi sonunu işaret etti ve özellikle Sadz, Ahçıpsi, Aibga ve Pshou Abhazlarının yaklaşık 25.000’ni anavatanlarını terk etmeye zorlandı. Soçi'den Bzip Nehri'ne uzanan topraklar neredeyse tamamen boşaldı.

Reading Mercury adlı İngiliz Gazetesi [Londra] - 07 Aralık 1839.

Çeviri: 13 Kasım [1839].- Eylül ayının başında Abhazya'da Rus birliklerinin başarısız bir harekâta giriştikleri rapor edildi. Güçlü bir [askeri] kıta, dağ köylerine giden önemli bir geçidi boş buldu. Rus subayları, iç bölgelere geçit sağlayan bu geçit aracılığıyla ülkenin içlerine sızılması gerektiğini düşündüler. Fakat Askerler ilerlemeyi reddetti ve subayların geçide girişte öncülük etmeleri gerekti. Bir saatlik yürüyüşün ardından, bu kıta Abhazlar tarafından saldırıya uğradı ve korkunç bir katliam gerçekleşti. Tozu dumana katarak, dağların dik yamaçlarından taşlar fırlattılar. Çoğu subay düştü ve askerler büyük bir kargaşa içinde kaçtılar. Öldürülenlerin ve yaralıların bedenleri vahşi Abhazlar'ın eline geçti, korkunç bir şekilde parçalandı ve dağların derin yarıklarına atıldı. ―Allgemeine Zeitung.

Sonraki İsyanlar ve Nüfus Azalışı

1866'daki Abhaz isyanının bastırılmasının ardından, 20.000 Abhaz daha zorunlu göçe tabii tutuldu. Tsabal ve Dal kantonlarını içeren Kodor Boğazı, tek bir Abhaz kalmayacak şekilde tamamen boşaltıldı. 1877'deki Abhaz isyanının bastırılmasının ardından, Gumista Nehri'nden Kodor'a kadar olan tüm merkezi Abhazya'da hiç bir Abhaz köyü kalmayacak şekilde, 30.000 ile 40.000 arasında kişinin daha sürgün edildiği kayıtlara geçti.

18. yüzyılın sonundan 19. yüzyılın başına kadar Kafkasya.

Zorunlu Göçün Boyutu

Abhazların zorla göçünü derinlemesine inceleyen ünlü Abhaz tarihçi Georgi Dzidzaria, toplamda, Tapanta ve Aşkarua dahil olmak üzere yaklaşık 135.000 Abhaz ve Kuzey Kafkasyalının Osmanlı İmparatorluğu'na göç ettiğini belirtiyor.

Abhazlar, 19. yüzyılda Kafkas Savaşı sırasında sürekli direniş, sayısız isyan ve nüfuslarının önemli bir bölümünün zorla göçü de dahil olmak üzere önemli zorluklarla karşı karşıya kaldılar.

1866 Lıhnı isyanına katılan Abhazlar. Fotoğraf: Dmitri Yermakov (1846-1916).

Prof. George Anchabadze'nin araştırmaları, bu göçlerin boyutunu ve Abhaz halkı üzerindeki etkisini vurgulamaktadır. Bu olayların mirası, halen Kafkasya bölgesinin güncel jeopolitik manzarasını şekillendirmeye devam etmektedir.

Bu konudaki detaylı bilgilere ve kaynaklara aşağıdaki linklerden ulaşabilirsiniz.

• Abkhazia and the Caucasian War: 1810-1864, by George Anchabadze
• Conquest and Exile, by Austin Jersild
• Lapinski: Abkhaz people are the last in the Caucasus who still put up resistance to the Muscovites
• 21 May 1864: From Dmitri Kipiani to Grand Duke Mikhail Nikolaevich Romanov
• UNPO Resolution on the Issue of the Repatriation of Deported Abkhaz during the Russian Caucasian War and the Legitimacy of the regime Sanctions against Abkhazia
• Georgii Tsereteli (1879): It’s time that we grab new territories in the Caucasus 
• Who should be settled in Abkhazia? By Jakob Gogebashvili (1877)
• The solitude of Abkhazia, by Douglas W. Freshfield (1896)
• Thirty years of "guilt" (1877-1907), by Stanislav Lakoba
• Demographic change in Abkhazia 1897–1989